Di seluruh dunia, semua bangsa mempunyai ritual menghalau makhluk halus terutama dari segi perubatan. Mungkin bagi sesetengah orang, ritual sebegini dianggap kolot dan bersifat khurafat. Tetapi penulis teringat kata-kata Naim Tamdjis dalam satu forum tidak lama dahulu, ritual sebegini sebenarnya cerminan budaya sesebuah bangsa yang semakin pupus.

Mungkin atas sebab itulah, kumpulan Mazaher yang menggerakkan upacara zar di Mesir sedaya-upaya meneruskan tradisi menghalau makhluk halus atau zar. Mereka merupakan kumpulan terakhir yang mengadakan ritual ini di khalayak ramai.

Secara ringkas, zar ialah upacara penyembuhan pesakit yang berdepan gangguan jin. Menurut penyanyi utama kumpulan Mazaher Ummu Sameh, nyanyian yang dimainkan semasa upacara bukanlah bersifat kolot dan khurafat seperti didakwa. Sebaliknya, terdapat juga doa-doa ahli sufi yang dibacakan semasa ritual diadakan. Selain itu, nyanyian semasa zar yang diiringi dram dan tarian bersifat spiritual dan mengeluarkan tenaga negatif daripada pesakit.

Secara tradisi, ritual zar memakan masa beberapa hari dan membabitkan pengorbanan haiwan. Tetapi elemen tersebut tiada semasa persembahan zar yang diadakan di Pusat Kebudayaan Makan, Kaherah, Mesir. Persembahan kumpulan Mazaher termasuk nyanyian merdu Ummu Sameh memikat hati para penonton tempatan dan luar negara.

Menariknya, kebanyakan lagu yang didendangkan wanita berusia 70-an itu masih segar dalam memorinya. Kebanyakan lagu dipelajari daripada ibu dan neneknya yang pernah menganggotai kumpulan nyanyian zar seawal usia 11 tahun. Kini, enam dekad selepas itu, nyanyiannya ibarat jendela buat warga tempatan dan asing melihat kehidupan pada masa silam.

Menurut pengasas kumpulan Mazaher, Ahmed al-Maghraby, dengan mengadakan zar di pusat kebudayaan berkenaan, ia secara tidak langsung memelihara budaya tempatan termasuk warisan muzik Mesir. Seperti Ummu Sameh, al-Maghraby juga sudah lali mendengar label kolot dan khurafat setiap kali berbicara tentang zar. Malah, semasa pelancong melihat zar buat kali pertama, dua perkataan disebut: jin dan darah.

Jika ditanya punca mengapa ramai orang menolak zar, al-Maghraby dan seorang ahli Mazaher bernama Abou Samra tahu siapa patut dipersalahkan: filem Al Taweeza (Sumpahan) yang ditayangkan pada 1987. Filem yang menampilkan Youssra dan Tahia Carioca itu memaparkan imej kedua-dua pelakon itu dalam postur yang pelik, dipenuhi darah dan mengeluarkan bunyi yang menakutkan.

Bagi Abou Samra, walaupun dia tahu Al Taweeza merupakan sebuah filem cereka, ia sedikit sebanyak memberi kesan negatif kepada tradisi zar. Hakikatnya, zar sama seperti tradisi kesenian dan kebudayaan yang diamalkan bangsa-bangsa lain di dunia. Stereotaip sebegini perlu dihapuskan sekiranya tradisi zar mahu dipelihara untuk generasi seterusnya.

Kini, kumpulan ini mula menambah anggota baru dengan sesetengah ahli berusia seawal 20-an. Salah seorang daripada mereka ialah Azza Mazaher. Dia membesar melihat ibunya Ummu Hassan bermain genderang untuk kumpulan sebegini. Selepas menyertai kumpulan Mazaher, Azza bukan saja bermain dram tetapi turut menari mengikut rentak lagu yang dimainkan.

Walaupun dipandang sepi di tanah air mereka, persembahan zar mendapat sambutan hangat di luar hangat terutama di Eropah. Di Pusat Kebudayaan Makan, lebih ramai generasi muda menonton ritual tradisi ini. Bagi mereka, ini merupakan warisan sejarah yang patut diketahui dan bukan diperlekeh seperti yang dilakukan oleh sesetengah pihak.

RUJUKAN

AFP. (2022, 10 Mei). Ancient tradition of exorcism, healing, music: Egypt’s ‘zar’ ritual. Daily Sabah.