Pada tahun 2015, media antarabangsa melaporkan penemuan tinggalan kapal geliung Sepanyol, San Jose di kawasan perairan Colombia. Kapal yang tenggelam semasa kempen Perang Pewarisan Takhta Sepanyol (War of the Spanish Succession) itu kini direbut sekurang-kurangnya empat buah negara. Ini disebabkan nilai kapal tersebut berjumlah AS$20 bilion (RM88 bilion)!

Sejak itu, ia mencetuskan pertarungan undang-undang yang rumit di mahkamah membabitkan Colombia, Sepanyol, Peru dan Panama. Malah, kumpulan orang asli Bolivia iaitu Qhara Qhara turut memohon agar mendapat sebahagian daripada harta San Jose. Alasan mereka mudah: nenek moyang mereka dipaksa bekerja sebagai buruh paksa oleh Conquistador bagi melombong emas dan perak yang menjadi sebahagian daripada harta kapal geliung itu.

Di sebalik masalah ini, itu tidak menghalang kerajaan Colombia mengarahkan imej terbaru San Jose direkodkan. Ini bukan saja mengetahui kedudukan sebenar kapal di dasar laut tetapi juga mengetahui berapa banyak artifak yang terkandung di dalamnya. Kenderaan kawalan jauh bawah air (ROV) digunakan oleh Tentera Laut Colombia bagi merakam semua imej kapal berkenaan.

Dan hasilnya amat mengejutkan. Selain San Jose, pihak tentera mengesan dua lagi kapal lama yang karam berhampiran dengan kedudukan kapal geliung Sepanyol itu. Sementara imej-imej yang diambil dari kapal berkenaan mendedahkan lebih banyak artifak termasuk meriam, cawan-cawan porselin dan duit syiling emas. Justeru, tidak mustahil nilai sebenar San Jose berkemungkinan lebih tinggi daripada angka AS$20 bilion (RM88 bilion) yang dinyatakan sebelum ini.

Berita ini sudah pasti menggembirakan Presiden Colombia, Ivan Duque. Duque menyifatkan artifak-artifak ini sebagai patrimoni negara  yang tidak ternilai harganya. Beliau berharap artifak-artifak San Jose dapat dikeluarkan dan dipamerkan di sebuah muzium khas di Cartagena. Bagi memastikan rancangan tersebut terlaksana, kerajaan sedang merangka satu pelan kewangan yang kukuh yang diharap dapat menjamin kelancaran proses ekskavasi dan pengambilan artifak San Jose.

Duque kini berharap rancangan San Jose beliau dapat diteruskan oleh penggantinya Gustavo Petro. Petro baru-baru ini memenangi pilihan raya presiden Colombia 2022 selepas menewaskan lawannya Rodolfo Hernandez Suarez. Beliau dijangka mengangkat sumpah sebagai presiden pada 7 Ogos ini.

Secara ringkas, kapal geliung San Jose merupakan sebahagian daripada kapal tentera laut Sepanyol pada abad ke-17. Perang Pewarisan Takhta Sepanyol tercetus apabila kuasa-kuasa Eropah yang berkepentingan berebut menentukan siapa Raja Sepanyol seterusnya. Ini selepas Raja Charles II mangkat tanpa meninggalkan sebarang waris.

Semasa perang tersebut berlaku, San Jose menjadi sebahagian daripada kumpulan kapal harta Sepanyol yang mengangkut semua harta bernilai dari Dunia Baru sebelum dihantar ke Sepanyol. Pada akhir Mei 1708, ia mengetuai tiga buah kapal perang dan 14 buah kapal dagang untuk berlayar dari Portobelo, Panama ke Cartagena, Colombia. Disebabkan musim taufan bakal melanda ketika itu, kumpulan kapal yang diketuai Jeneral José Fernández de Santillán berharap dapat berlindung di Cartagena.

Bagaimanapun, rancangan mereka untuk tiba di situ tidak kesampaian. Ini selepas kumpulan kapal San Jose diserang empat kapal perang British diketuai Laksamana Sir Charles Wager di Isla de Baru berhampiran Cartagena. Serangan tersebut mengakibatkan San Jose karam selepas simpanan serbuk letupan pada kapal berkenaan meletup. Insiden itu menyaksikan 589 orang terbunuh termasuk de Santillan dengan 11 orang saja yang dilaporkan terselamat.

Disebabkan nilai San Jose yang tinggi, kerajaan Colombia enggan mendedahkan lokasi sebenar kapal sehingga hari ini. Peru dan Panama menuntut sebahagian daripada San Jose memandangkan sebahagian emas dan perak yang dibawa kapal itu berasal dari negara mereka. Sementara Sepanyol mahukan semua artifak yang ditemui dipulangkan kepada mereka atas alasan ia merupakan hak milik negara itu dan mengikut konvensyen UNESCO.

Tetapi ketiga-tiga negara berkenaan bakal berdepan masalah menuntut hak mereka di mahkamah. Pertama, penggubalan undang-undang Colombia pada 2013 yang menyatakan mana-mana kapal lama yang karam di perairan Colombia akan diiktiraf sebagai khazanah negara itu. Ini bermakna sebarang tuntutan untuk mensalvaj kapal tersebut tidak akan dilayan oleh mahkamah Colombia. Selain itu, mana-mana artifak yang ditemui tidak boleh dijual di luar negara itu.

Kedua, tindakan undang-undang yang difailkan Sea Search Armada (SSA), sebuah syarikat salvaj Amerika Syarikat terhadap Colombia. Pada 1985, sebuah syarikat salvaj lain iaitu Glocca Mora Company (GMC) mendakwa telah menemui San Jose sebagai tukaran kepada 35% daripada semua artifak yang ditemui. Kemudian, hak tersebut diambil oleh SSA dengan harapan dapat mengakses tapak San Jose. Bagaimanapun, penggubalan undang-undang Colombia pada 2013 memusnahkan harapan mereka untuk berbuat demikian.

Susulan itu, saman dikemukakan di mahkamah oleh pihak SSA. Tetapi Colombia menegaskan syarikat tersebut tidak berhak memfailkan saman kerana mereka langsung tidak tahu lokasi sebenar San Jose. Negara itu hanya mengetahui lokasi kapal geliung Sepanyol itu selepas mengupah Institut Oseanografi Woods Hole (WHOI) untuk membantu tentera laut Colombia mengesannya pada 2015. WHOI turut dikenali kerana membantu mengesan bangkai pesawat Air France 447 di luar perairan Brazil pada 2011.

Jadi, apa kepentingan perkataan patrimoni yang dinyatakan oleh Duque selepas imej-imej San Jose diterbitkan? Ia bertujuan untuk menyukarkan semua tuntutan San Jose yang dibuat oleh mana-mana pihak berkepentingan termasuk Sepanyol.

Nampak kecil tetapi amat penting dengan mengambil kira kes saman yang sedang berlangsung di mahkamah. Dengan memilih perkataan itu, Colombia mahu dilihat sebagai pelindung khazanah negara. Dan ini semestinya akan memberi tekanan kepada Peru, Panama dan Sepanyol untuk menggugurkan tuntutan terhadap San Jose.

Beberapa bulan lepas, Colombia dilaporkan sudah mengeluarkan tender kontrak untuk mengeluarkan artifak dari San Jose. Bagaimanapun, penganugerahan kontrak ditangguhkan selepas mendapat perintah mahkamh bagi memberi ruang kepada semua isu undang-undang berbangkit berkenaan kapal berkenaan dapat diselesaikan.

RUJUKAN

Vanessa Herrero, A. dan Parker, C. (2022, 8 Jun). Colombia discovers two shipwrecks, releases new images of sunken treasure. The Washington Post.

Cowie, A. (2022, 15 Jun). Deep-Sea Robot Reveals Treasures of $20 Billion San Jose Wreck. Ancient-Origins.

Metcalfe, T. (2022, 23 Februari). Colombia moves to salvage immense treasure from sunken Spanish galleon. LiveScience.

Metcalfe, T. (2022, 17 Jun). $17 billion shipwreck near Colombia is remarkably preserved, new photos reveal. LiveScience.