Walaupun kata pepatah Inggeris mengatakan “don’t judge a book by its cover”, namun pemakaian kita adalah penting kerana ia adalah tanggapan pertama seseorang terhadap kita dan boleh mencerminkan sedikit sebanyak tentang budaya dan keperibadian kita sebagai seorang individu. Pakaian tradisional seperti baju melayu dan baju kurung menjadi kebanggaan si pemakai sehingga ke hari ini. Ia juga relevan dipakai bukan sahaja untuk majlis rasmi dan keramaian, malah sesuai dipakai untuk keluar ke tempat awam asalkan selesa dikenakan. Seperti nenek moyang kita dahulu pun, busana tradisional ini dipakai sehari-hari.

Sebuah buku panduan pemakaian bangsa Melayu ditulis oleh Mejar Dato’ Haji Muhamad Said bin Haji Sulaiman bertajuk “Pakai Patut Melayu” ditulis bagi mengabadikan keindahan tradisi busana Melayu serta ciri-ciri dan cara pemakaiannya. Mejar Dato’ Haji Muhamad Said merupakan antara sasterawan yang tersohor pada tahun 1940an seiring dengan Pendeta Za’ba dan Dato’ Muhammad Ibrahim Munsyi. Beliau bukan sahaja berbakat dalam bidang sastera Melayu malah mahir dalam penulisan bidang lain seperti sejarah dan keagamaan. Sumbangannya yang besar melalui penulisan Bahasa Melayu membuatkan beliau dianugerahi dengan gelaran ‘Pendita Johor’.  Beliau juga berkhidmat sebagai pegawai kanan kerajaan dan pembesar Johor.

Memang cukup ‘straightforward’ tajuk tersebut. Ini sesuai dengan perkataan ‘pakai’ dalam Bahasa Melayu sendiri yang mempunyai makna yang tersirat tapi meluas. Secara leksikal, perkataan ‘pakai’ itu sendiri membawa maksud penggunaan, amalan, kebiasaan dan mengenakan sesuatu. Fleksibiliti perkataan ‘pakai’ apabila berubah menjadi ‘pakaian’, ia bukan sahaja merujuk kepada busana semata-mata, malah termasuk kelengkapan lain seperti perhiasan dan aksesori yang menjadi pelengkap pakaian tersebut.

Buku setebal 50 muka surat beserta 7 bab kesemuanya ini menjelaskan ciri-ciri pakaian tradisional Melayu secara terperinci bagi pemakai dari kanak-kanak sehingga dewasa bagi lelaki dan perempuan. Ia juga menjelaskan tentang cara memakai,  fungsi dan jenis pakaian. Contohnya dalam Bab 1 buku ini, ia jelas menceritakan tentang pemakaian lelaki dari asas pakaian tradisional, pakaian bagi istiadat diraja, termasuk pakaian kepala dan kaki. Ia juga menjelaskan tata tertib pemakaian busana tradisional serta pakaian larangan buat kaum lelaki. Bab lain pula menyentuh tentang perihal pakaian seperti pakaian bagi anak-anak perempuan ketika bersekolah, pakaian bagi anak-anak lelaki dan perempuan, serta baju kurung Teluk Belanga bagi perempuan.

Mejar Dato’ Haji Muhamad Said juga menerangkan tujuan beliau mengarang buku ini. Menurut dalam petikan buku, beliau menyatakan : “Adalah risalah ini dikarang supaya jadi suatu panduan atas mereka yang belum dapat ketahui akan tertib pakaian Melayu. Terutamanya yang dipakai dalam Johor bagi masa yang ada (ketika buku ini ditulis) dan bagi menjadi suatu ingatan pada tempoh yang ada di belakang ( pada masa hadapan), kiranya berlaku apa-apa perubahan atau pindaan ( pembaikan) sama ada sedikit atau banyak”.

Melalui buku ini jugalah kita dapati cara pemakaian orang Melayu mula dipengaruhi oleh fesyen Barat. Terdapat satu bab dalam buku ini yang bertajuk “Pakaian Kehormatan Cara Budaya Barat dan Pengaruhnya Terhadap Cara Berpakaian Orang Melayu”. Menurut Mejar Datuk Muhamad Said, baju ‘kacukan’ ini dipakai oleh semua golongan masyarakat termasuk orang biasa dan penjawat awam terutamanya ketika bergaul dengan orang putih pada awal abad ke-20 khususnya di Johor dan Singapura. Antara pakaian yang dipakai bersama baju Melayu termasuklah jaket yang bertutup leher dan seluar panjang ‘slack’.

Buku ini disudahi dengan nasihat serta peringatan daripada penulis kepada segenap kaum Melayu tentang pemakaian harian yang patut diamalkan serta yang perlu dielakkan. Buku cetakan asal kini telah dirumikan oleh Khatijah Hashim dan diterbitkan menerusi Penerbit Universiti Kebangsaan Malaysia pada tahun 2008.

Sejauh mana pun kita pergi,  semoden mana peralihan zaman yang kita alami sekarang,  kita tidak boleh lupakan adat Melayu yang menjadi sebahagian daripada identiti kita.  Karya sastera Melayu lebih-lebih lagi mengenai budaya turun temurun perlu diperkenalkan kepada generasi masa kini sebagai panduan.

Rujukan:

1. Syahri, Aswandi (2018) Pakai Patut Melayu, Buku Panduan Pakaian Orang Melayu. Jantung Melayu. http://jantungmelayu.com/2018/03/pakai-patut-melayu-buku-panduan-pakaian-orang-melayu/ 

2. Geni.com (n.d) Mejar (B) Dato’ Hj Mohd Said Bin Sulaiman. https://www.geni.com/people/Mejar-B-Dato-Hj-Mohd-Said-Sulaiman/6000000004994933109