Sejak Islam tiba di rantau Nusantara beratus-ratus tahun yang lalu, peranan penyebarannya bukan saja digalas oleh para daie, ulama dan pedagang asing sama ada Arab, India atau Parsi tetapi juga digerakkan oleh para pemerintah kerajaan Melayu. Keadaan ini membolehkan Islam bukan saja tersebar ke setiap ceruk negeri atau empayar bahkan menjadi teras utama sesebuah kerajaan. Dan antara kerajaan yang menyokong usaha ini ialah Kesultanan Pahang.

Sejarah Kesultanan Pahang

Kesultanan Melayu Pahang telah diasaskan oleh Kesultanan Melayu Melaka (KMM) menerusi sultan pertamanya iaitu Sultan Muhammad Shah. Sultan Mansur Shah telah menghantar anakandanya iaitu Sultan Muhammad Shah untuk ditabalkan sebagai pemerintah Pahang pada tahun 1470. Baginda kemudiannya bersemayam di Tanjung Langgar dan telah berkahwin dengan Puteri Kelantan bernama Puteri Mayang Mengindera.

Perkahwinan baginda dan pemaisurinya itu telah menghasilkan tiga orang putera iaitu Raja Ahmad, Raja Abdul Jamil dan Raja Mahmud. Selepas kemangkatan Sultan Muhammad Shah pada tahun 1475 dan dimakamkan di Kampung Dusun Pinang, Pahang Tuan, Pekan, Sultan Abdul Jamil diangkat sebagai penggantinya. Selepas itu, Pahang terus berada di bawah taklukan KMM dan kemudiannya Kesultanan Johor.

Tetapi pada tahun 1617, Acheh menyerang Pahang dan menjadikan ia sebahagian daripada jajahan takluknya sebelum kemudian jatuh semula ke tangan Johor pada tahun 1639 dengan Sultan Abdul Jalil Shah mengisytiharkan dirinya sebagai Sultan Johor dan Pahang. Sejak itu, Pahang terus kekal di bawah pentadbiran kesultanan itu hingga tahun 1824. Tahun 1824 merupakan tahun pemeteraian Perjanjian British-Belanda yang membenarkan dua kuasa asing itu membahagikan pengaruh mereka sekaligus menyebabkan Kesultanan Johor-Riau berpecah.

Keadaan ini mengakibatkan pemisahan pemerintahan antara Riau dengan Johor dan Pahang. Setelah kuasa raja di Riau dirampas oleh Belanda, maka pemerintah Pahang dan Johor telah mengisytiharkan pemerintahan sendiri dengan memakai gelaran Sultan. Kesultanan Pahang ini kemudiannya bermula dengan Bendahara Wan Ahmad selepas terjebak perang saudara dengan saudaranya, Wan Mutahir.

Selepas saudaranya itu berjaya dikatakan, beliau kemudian ditabal dengan gelaran Sultan Ahmad al-Mu’adzam Shah pada tahun 1882. Setelah berakhirnya pemerintahan baginda pada tahun 1914 Masihi, maka berlangsunglah dengan legasi kesultanan Melayu berikutnya hingga ke hari ini.

Hubungan erat Sultan dengan para ulama

Bagi para daie dan ulama, mereka tahu sokongan pemerintah diperlukan bukan saja berkenaan soal dakwah tetapi juga penyebaran ilmu dalam kalangan rakyat dan pembesar yang dahagakan ilmu. Justeru tidak hairanlah dalam mana-mana sejarah kerajaan-kerajaan Melayu, hubungan kedua-dua pihak amat penting dalam mengembangkan syiar Islam. Justeru tidak hairanlah dalam lipatan sejarah Kesultanan Pahang, negeri itu bukan saja menyambut mesra ulama luar tetapi turut melahirkan ulama-ulama tempatan dan berwibawa.

Contohnya, kehadiran Hamzah Fansuri dan Nuruddin al-Raniri. Hamzah Fansuri telah datang ke Pahang dan berkelana ke Lubuk Pelang untuk mendalami ilmu hakikat dan tasawuf. Pusat pengajian ini terletak di Bukit Ketupat, Jerantut dan telah menjadi pusat pengajian tumpuan sekitar tahun 1490 hingga 1640 dalam bidang tasawuf.

Semasa Pahang berada di bawah taklukan Acheh, Nuruddin al-Raniri pernah menetap di Pahang. Di Pahang jugalah beliau meningkatkan penguasaan Bahasa Melayu dan menulis kitab satu kitab yang bertajuk al-Sirat al-Mustaqim iaitu pada tahun 1044 Hijrah/sekitar 1634 Masihi dan selesai penulisannya pada tahun 1644 Masihi.

Daripada kehadiran dua orang ulama besar ini, ini menjelaskan bahawa kedudukan Islam diterima dan sentiasa berkembang di Pahang. Kehadiran mereka berdua juga tidak mendapat tentangan mahupun halangan dari pihak istana. Keterbukaan inilah yang telah membuka ruang perkembangan Islam dalam masyarakat di Pahang.

Antara ulama tempatan yang lahir di bumi Pahang ialah Haji Uthman Senik. Beliau merupakan seorang yang mendalami ilmu agama dan hikmah. Berikutan keilmuan dan kemasyhuran beliau sebagai ulama, ini mendorong ramai orang untuk berguru dengannya. Sehinggakan Sultan Pahang ketika itu, Sultan Ahmad juga berkenan melantik beliau sebagai Mufti Kerajaan Pahang Darul Makmur.

Beliau telah menjadi orang terkemuka dalam kerajaan Pahang, mengajar kaum keluarga diraja Pahang di istana dan mengajar orang awam. Selain itu, Haji Uthman juga merupakan guru kepada ramai tokoh besar Pahang seperti Mat Kilau, Haji Mat Daud Zainal Abidin dan Lebai Yusof.

Beliau menjadi Mufti Negeri Pahang selama 20 tahun sehinggalah meninggal dunia pada tahun 1918. Beliau berkhidmat sebagai mufti di bawah tiga sultan iaitu Sultan Ahmad, Sultan Mahmud dan Sultan Abdullah. Hubungan seperti inilah telah menonjolkan peranan Sultan dalam memberi perhatian terhadap ilmu agama Islam di Pahang.

Selain Haji Uthman Senik, Habib Syed Hassan al-Attas juga merupakan antara ulama yang terkenal di Pahang. Beliau mempunyai hubungan yang baik dengan masyarakat dan Raja-Raja Melayu termasuk Sultan Pahang ketika itu. Berikutan hubungan baik itu, ia menjadi antara satu faktor yang memudahkannya mendirikan Madrasah al-Attas di Pekan, Pahang dan Madrasah al-Attas di Kuala Tekal (kini nama madrasah itu ialah Madrasah al-Islah). Madrasah yang ditubuhkan Habib Syed Hassan masih berfungsi sehingga hari ini sebagai pusat pengajian agama Islam di negeri Pahang.

Hukum Kanun Pahang

Sebelum kedatangan Islam, undang-undang yang diamalkan di negeri-negeri Melayu adalah undang-undang adat. Apabila Islam datang ke Tanah Melayu, undang-undang Islam telah diserap masuk di samping undang-undang adat. Terdapat banyak penulisan undang-undang di Tanah Melayu antaranya Hukum Kanun Melaka, Hukum Kanun Kedah, Hukum Kanun 99 Perak dan Hukum Kanun Melaka. Hukum Kanun Melaka dikatakan teks perundangan tertua di Tanah Melayu.

Mengenai Hukum Kanun Melaka, ia bukan saja merupakan satu penulisan perundangan tetapi juga bukti pengaruh Islam ke atas masyarakat Melayu. Hukum Kanun Melaka ini secara jelas telah diresapi dengan unsur-unsur Islam yang bercampur aduk dengan sistem adat tempatan. Motif utama penulisan hukum kanun ini ialah mengatur kelangsungan masyarakat zaman itu agar dapat hidup dengan tenteram seperti yang digambarkan sebagai sebuah empayar maritim Melayu yang cukup kompleks. Kepentingan hukum kanun ini amat terserlah apabila kandungannya kemudiannya disalin oleh negeri-negeri lain di Tanah Melayu termasuk Pahang untuk tujuan sama.

Hukum Kanun Pahang telah digubal berasaskan Hukum Kanun Melaka dan sebahagian daripada fasal-fasal kanun itu turut diambil daripada Undang-Undang Johor. Hukum Kanun Pahang telah dijadikan sebagai perlembagaan negeri itu sejak tahun 1592 semasa pemerintahan Sultan Abdul Ghafur Muhiyuddin Shah (Sultan Pahang Ke-12 yang mempunyai darah keturunan Sultan Melaka).

Lanjutan darpada itu juga, Pahang kemudian diisytiharkan sebagai Dar al-Islam (sebuah negara Islam) oleh Sultan Abdul Ghafur Muhiyuddin Shah pada tahun sama. Hukum Kanun Pahang merupakan hukum kanun yang berkembang dan mendapat pengaruh besar undang-undang Islam jika dibandingkan dengan undang-undang adat Melayu dalam peruntukan-peruntukannya. Sepertimana Hukum Kanun Melaka, Hukum Kanun Pahang telah banyak menerapkan ajaran serta hukum Islam terutamanya dalam hukuman jenayah.

Wujudnya serapan undang-undang Islam dalam Hukum Kanun Pahang yang menunjukkan peranan sultan dalam mengaplikasikan ajaran Islam kepada masyarakat. Hukum Kanun Pahang turut membuktikan kecenderungan sultan dalam mengatur hidup masyarakat bersandarkan lunas-lunas hukum adat dan hukum syarak agar membolehkan negeri bukan saja aman dan makmur tetapi juga rakyatnya hidup bahagia dan tenteram.

RUJUKAN:

Rosele, Muhammad Ikhlas, Abd Rahim, Rahimin Effendi dan Wan Ali, Wan Zailan Kamaruddin. (2018). PERANAN SULTAN DALAM PERKEMBANGAN ISLAM DI NEGERI PAHANG. Jurnal Pengajian Melayu, Jilid 29. Muka Surat 51-76.