Apabila membicarakan tentang Jepun, secara peribadinya, apa yang mula-mula terlintas di kepala penulis ialah samurai, ninja, robot, teknologi, masyarakat yang bersopan santun dan berdisiplin, penjajah Asia Tenggara pada awal tahun 1940-an, antara kuasa besar yang terlibat dalam Perang Dunia Kedua, peristiwa pengeboman bom atom di Hiroshima dan Nagasaki dan tentunya anime (hihihi, maaf ya, penulis sendiri adalah peminat tegar beberapa buah anime). Mungkin tidak terlintas di fikiran kita mula-mula berkenaan Islam jika disebutkan tentang Jepun.

Sebelum penulis membincangkan tentang sejarah kedatangan syi’ar Islam kepada penduduk Jepun, amat perlu bagi kita untuk mengetahui kedudukan Jepun itu sendiri. Jepun merupakan sebuah negara kepulauan yang paling timur di Asia Timur. Oleh sebab itu, negara tersebut digelar “negara matahari terbit.”

Laut Jepun memisahkan kepulauan Jepun daripada tanah besar Asia di sebelah barat manakala di sebelah timurnya pula merupakan Lautan Pasifik yang terbentang luas. Oleh sebab kedudukan geografi Jepun yang jauh, terasing dan paling timur di benua Asia, maka sejarah pertembungannya dengan tamadun umat Islam sedikit lewat, iaitu bermula sekitar abad ke-19.

Walau bagaimanapun, terdapat juga catatan ahli geografi Islam berkenaan kepulauan Jepun. Catatan muslim terawal mengenainya ialah dalam dokumen Ibnu Khordabeh (m. 912), seorang ahli geografi dan pegawai berbangsa Parsi yang berkhidmat di bawah pemerintahan Khalifah Abbasiyyah yang menyatakan terdapat sebuah tempat di timur China dikenali sebagai “Tanah atau Negeri al-Waq Waq” (بلاد الواق واق) yang kaya dengan sumber bumi emas. Dipercayai tempat tersebut ialah Kepulauan Jepun.

Dari segi agama dan kepercayaan, boleh dikatakan majoriti masyarakat Jepun sejak dahulu lagi menganut agama Shinto iaitu agama tradisional mereka yang turut dianuti oleh para maharaja mereka sejak zaman berzaman. Selain itu, terdapat ramai juga orang Jepun menganut agama Buddha.

Syi’ar Islam mula tiba di Jepun ketika era pemerintahan Maharaja Mikado Meiji (1852-1912) yang memerintah Jepun sekitar tahun 1867-1912. Ini kerana pada zaman pemerintahan bagindalah, Jepun mula menjalinkan hubungan persahabatan dan diplomatik dengan Kerajaan Khilafah Uthmaniyyah yang berpusat di Istanbul, Turki, ketika itu.

Hubungan diplomatik tersebut bermula apabila sebuah kapal laut Jepun tiba di pelabuhan Istanbul, Turki, pada tahun 1878 untuk menjalinkan hubungan diplomatik dengan Kerajaan Uthmaniyyah. Ketibaan delegasi daripada Jepun tersebut disambut dengan penuh hormat oleh Khalifah Uthmaniyyah ketika itu iaitu Sultan Abdul Hamid II (1842-1918) dan para diplomat Jepun dianugerahkan dengan pelbagai darjah kebesaran oleh baginda.

Sebenarnya, sebelum ketibaan delegasi Jepun tersebut di Istanbul, terdapat beberapa buah kapal laut Jepun dicatatkan telah beberapa kali berlabuh di pelabuhan negara-negera umat Islam di Asia Barat dan Afrika Utara. Antaranya, pada tahun 1862, sebuah kapal Jepun telah mendarat di Pelabuhan Aden di Yaman. Pada tahun 1864 pula, sebuah kapal Jepun telah melawat Mesir. Walau bagaimanapun, persinggahan kapal-kapal laut Jepun tersebut hanya berbentuk lawatan.

Pada tahun 1887, Putera Akihito Komatsu (1846-1903) yang mewakili Kerajaan Jepun telah belayar ke Istanbul, Turki, untuk tujuan hubungan diplomatik dengan Kerajaan Uthmaniyyah. Pada bulan Jun 1890, sebuah kapal laut Kerajaan Uthmaniyyah yang dinamakan “Ertughul” pula telah selamat berlabuh di pelabuhan Jepun setelah 11 bulan belayar. Tujuan mereka juga ialah untuk menjalinkan hubungan diplomatik.

Berwakilkan Laksamana Ali Osman Pasha sebagai wakil Sultan Abdul Hamid II, baginda telah menganugerahkan pingat darjah kebesaran Uthmaniyyah kepada Putera Akihito Komatsu yang sebelum itu pernah melawat Istanbul. Bukan itu sahaja, bahkan Maharaja Meiji berkenan menganugerahkan pelbagai pingat darjah kebesaran Jepun kepada Laksamana Ali dan para pegawainya. Daripada peritiwa tersebutlah, hubungan diplomatik dua hala berlaku antara kedua-dua buah empayar Timur dan Barat yang berkuasa tersebut ketika itu.

Sebenarnya, delegasi Kerajaan Uthmaniyyah bukanlah delegasi kerajaan umat Islam pertama yang sampai ke Jepun untuk tujuan hubungan diplomatik. Delegasi kerajaan umat Islam yang pertama ke Jepun ialah bangsa Melayu dari Kepulauan Alam Melayu, iaitu Kerajaan Kesultanan Johor. Sultan Abu Bakar ibni Raja Temenggung Daeng Ibrahim yang dikenali sebagai Bapa Johor Moden pernah berangkat belayar ke Jepun bersama delegasi dirajanya sekitar tahun 1883 menemui Maharaja Meiji sendiri untuk menjalinkan hubungan diplomatik. Baginda merupakan pemerintah Islam pertama melawat Jepun.

Sebelum itu lagi, sejak Jepun “membuka semula” negaranya kepada dunia luar, terdapat ramai juga anak kapal dan para pedagang muslim yang pernah tiba dan menetap di Jepun. Mereka terdiri daripada bangsa Melayu, Yaman, Turki dan India yang datang berniaga dan menetap di Jepun sejak tahun 1860-an.

Berbalik kepada kisah rombongan delegasi kapal laut Ertughul Uthmaniyyah, setelah selesai segala urusan diplomatik dan penganugerahan pingat darjah kebesaran masing-masing, maka rombongan delegasi Uthmaniyyah berangkat belayar pulang ke Istanbul pada bulan September.

Malangnya, disebabkan cuaca ribut petir yang dahsyat melanda perairan Jepun ketika itu telah menyebabkan kapal laut Ertughul dilanda badai yang kuat dan akhirnya karam setelah terhempas di kawasan batuan perairan pantai timur Kii Oshima. Insiden tersebut mengakibatkan ratusan para pegawai dan anak kapalnya terkorban termasuklah Laksamana Ali Osman Pasha sendiri. Cuma enam orang pegawai dan 63 orang anak kapal berjaya menyelamatkan diri.

Kerajaan Jepun telah menghantar para pegawai dan anak kapal Uthmaniyyah yang terselamat ke Istanbul menggunakan dua buah kapal laut Jepun yang turut membawa surat takziah daripada Maharaja Meiji dan Kerajaan Jepun kepada Sultan Abdul Hamid II dan anggota keluarga mangsa yang terlibat. Sejak peristiwa sedih tersebut, hubungan antara kerajaan dan rakyat kedua-dua buah empayar tersebut bertambah erat. Sehingga kini, setiap lima tahun sekali, kerajaan Jepun akan mengadakan acara bagi memperingati peristiwa sedih tersebut di Jepun dengan kehadiran para pegawai tertinggi Jepun dan Turki. Bahkan Presiden Turki ada menghadiri upacara tersebut.

Berbalik semula kepada peristiwa sedih tersebut, tahun berikutnya, iaitu pada tahun 1891, seorang wartawan muda Jepun yang bernama Shotaro Noda (1868-1904) telah berusaha mengumpul derma untuk dihulurkan kepada keluarga-keluarga mangsa kapal laut karam tersebut. Setelah itu, beliau menyerahkannya kepada keluarga-keluarga mangsa di Istanbul.

Ketika di sanalah, beliau telah bertemu seorang muslim berbangsa Inggeris dan berketurunan India yang bernama Abdullah Qulliam (1856-1932). Hasil usaha dakwah Abdullah, Noda membuat keputusan untuk memeluk Islam dan menukar namanya kepada Abdul Halim Noda. Beliau merupakan orang Jepun pertama memeluk Islam dalam catatan sejarah. Selepas memeluk Islam, Abdul Halim Noda terus gigih mempelajari ilmu-ilmu al-Qur’an, hadith dan sejarah Islam di Istanbul.

Sekitar tahun 1892-1893, seorang lagi Jepun seperti Abdul Halim Noda yang bernama Torajiro Yamada datang sendiri ke Istanbul untuk menyampaikan ucapan takziah kepada keluarga-keluarga mangsa. Sultan Abdul Hamid II meminta supaya beliau mengajar bahasa Jepun kepada para pegawai baginda. Semasa melaksanakan tugasnya itu, Yamada telah memeluk Islam dengan memakai nama Abdul Khalil Yamada. Beliau merupakan orang Jepun kedua memeluk Islam dalam catatan sejarah.

Orang Jepun ketiga memeluk Islam dalam catatan sejarah merupakan seorang usahawan. Bunhachiro Ariga (1866-1946) merupakan seorang usahawan Jepun yang mula datang berniaga di India sekitar tahun 1892. Setelah bergaul dengan orang-orang Islam di Bombay, beliau memutuskan untuk memeluk Islam pada tahun 1900 dan menggunakan nama Ahmad Ariga atau Arija.

Beliau beragama Kristian sebelum memeluk Islam. Apabila beliau bersara daripada pekerjaannya pada tahun 1913, beliau gigih menjalankan usaha dakwah kepada masyarakat Jepun sehinggalah beliau meninggal dunia, antaranya ialah dengan menulis dan menerbitkan risalah-risalah berkenaan Islam. Pada tahun 1937, beliau bersama Takahashi Goro siap menulis dan menerbitkan sebuah buku terjemahan al-Qur’an dalam bahasa Jepun.

Individu Jepun yang keempat memeluk Islam bernama Mitsutaro Yamaoka (dalam catatan ilmiah lain namanya Kotaro Yamaoka) yang pernah menjadi anggota sebuah persatuan politik Pan-Asia iaitu “Kokuryu Kai.” “Kokuryu Kai” diasaskan pada tahun 1901 dan merupakan pertubuhan Jepun yang begitu berpengaruh dalam menyebarkan dakyah “Greater Asianisme against the threat of white people.”

Mitsutaro Yamaoka memeluk Islam di Bombay, India dan menukar namanya kepada Omar Yamaoka. Pada bulan Disember tahun 1909, beliau bersama Mufti Abdul Rasyid Ibrahim, seorang pemimpin Islam berbangsa Turki dan berketurunan Tatar yang pernah menziarahi Jepun, telah berangkat mengerjakan ibadat haji di Makkah.

Omar Yamaoka merupakan seorang muslim Jepun yang pertama direkodkan dalam sejarah mengerjakan ibadat haji. Kali kedua seorang bangsa Jepun muslim dicatatkan mengerjakan ibadat haji di Makkah ialah 15 tahun selepas itu iaitu pada tahun 1924.

Sebenarnya terdapat seorang lagi bangsa Jepun memeluk Islam hasil dakwah Mufti Abdul Rasyid Ibrahim iaitu Ohara Takeyoshi. Ohara Takeyoshi merupakan seorang Pegawai Perisikan Ketenteraan Jepun. Setelah beliau memeluk Islam, namanya ditukarkan kepada Abu Bakar Takeyoshi sempena nama khalifah pertama umat Islam iaitu Abu Bakar as-Siddiq RA, sementara Yamaoka diberi nama Omar sempena nama khalifah kedua umat Islam iaitu ‘Umar bin al-Khattab RA.

Perhubungan persahabatan antara empayar Uthmaniyyah dengan empayar Jepun juga telah menyebabkan Sultan Abdul Hamid II mengambil kesempatan tersebut untuk berusaha mengembangkan syiar Islam di bumi Jepun. Baginda telah mengutuskan tiga orang pendakwah Uthmaniyyah bagi menjalankan usaha dakwah di Jepun iaitu Shaykh Ismail Effendi, Hadrat Affendi Madhad dan Muhammad Effendi, selain seorang muslim berbangsa Inggeris yang bernama Abdul Rahman Effendi yang menetap di Jepun dalam usahanya memperkenalkan Islam kepada masyarakat Jepun.

Selain para pendakwah dari Turki, terdapat juga para pendakwah Islam dari negara lain dilaporkan pernah datang dan berdakwah di Jepun sekitar akhir abad ke-19 dan awal abad ke-20 seperti Shaykh Barakatullah (1854-1924) dari India, Ali Ahmad al-Jirjawi dari Mesir dan Mufti Abdul Rasyid Ibrahim dari Russia.

Menurut Mufti Abdul Rasyid Ibrahim dalam ucapannya ketika Persidangan Persatuan Pemuda Muslim (al-Jam’iyyah Shabab al-Muslimin) di Kaherah pada tahun 1933, beliau menyatakan bahawa Maharaja Meiji pernah mengutuskan sepucuk surat kepada Sultan Abdul Hamid II dengan bertitah: “You and I are both under pressure from the powerful states. Therefore, we should encourage our peoples to learn about each other. Thus, we would like you to send us some ambassadors to explain to our people who you are and what your religion is.”

Bermula awal abad ke-20, semakin ramai bangsa asing muslim yang datang dan menetap di Jepun terutamanya bangsa India dan Turki. Masyarakat India muslim mula mengutip derma bagi membina sebuah masjid sejak tahun 1928. Akhirnya, pada tahun 1935, mereka berjaya membina sebuah masjid yang berdasarkan seni bina India di Kobe.

Masjid Kobe merupakan masjid pertama yang dibina di Jepun. Masjid tersebut terselamat ketika pengeboman Jepun semasa Perang Dunia Kedua dan bencana gempa bumi yang kuat pada tahun 1995. Masyarakat Tatar pula membina sebuah masjid di Nagoya pada tahun 1937. Pada tahun 1938 pula, komuniti muslim di Tokyo membina sebuah masjid di sana.

Bercakap tentang tokoh muslim Jepun terawal, tidak sah jika tidak membicarakan tentang Umar Mita (1892-1976). Beliau dilahirkan dengan nama Ryoichi Mita dalam keluarga tradisional pahlawan Samurai yang beragama Buddha di wilayah Yamaguchi, Jepun. Beliau merupakan lulusan daripada “Yamaguchi Commercial College.” Beliau mengembara ke China, mempelajari bahasa China dan bergaul dengan masyarakat Cina muslim. Beliau kagum dengan cara hidup masyarakat tersebut dan menulis sebuah artikel ilmiah berkenaan Islam di China dalam sebuah majalah terkenal di Jepun.

Ryoichi Mita pernah bertemu dengan Omar Yamaoka dan mempelajari Islam dengan tokoh tersebut. Mita memeluk Islam pada tahun 1941 ketika berusia 49 tahun di sebuah masjid di Peking, China, dan menggunakan nama Umar Mita. Beliau sanggup mengembara ke Pakistan sekitar akhir tahun 1950-an dalam usia 60-an untuk mempelajari bahasa Arab dan pengajian Islam serta terlibat dengan pelbagai aktiviti dakwah dan tabligh di sana sebelum melaksanakan ibadat haji di Makkah pada tahun 1958.

Pada tahun 1960, beliau dilantik sebagai Presiden kedua Persatuan Jepun Muslim (Japanese Muslims Association – JMA). JMA merupakan sebuah pertubuhan yang hanya dianggotai oleh masyarakat Jepun muslim yang pada asalnya ditubuhkan pada tahun 1952 dengan nama Persatuan Persahabatan Islam (Islam Friendship Association). Umar Mita telah menerbitkan beberapa buah buku dan risalah berkenaan Islam dalam bahasa Jepun untuk sebaran umum.

Bercakap tentang JMA, JMA merupakan sebuah persatuan pertama di Jepun yang menghimpunkan orang-orang Jepun muslim. Antara anggota pengasas JMA ialah tokoh-tokoh awal Jepun muslim seperti Omar Yamaoka, Sadiq Emaizumi, Mustafa Komura, Abdul Munir Watanabe, Omar Eukibe dan Umar Mita sendiri. Semoga Allah SWT merahmati mereka semua. Persatuan tersebut memainkan peranan yang penting dalam mengukuhkan syiar Islam di bumi Jepun dan berusaha dalam menyebarluaskan Islam kepada masyarakat Jepun. Persatuan tersebut juga ada menghantar para pelajar melanjutkan pelajaran ke Universiti al-Azhar di Mesir dan ke negara-negara Arab yang lain.

Berbalik kepada kisah Umar Mita, pada awal tahun 1960-an, Umar Mita membuat keputusan untuk menulis sebuah buku terjemahan al-Qur’an dalam bahasa Jepun. Sebelum itu, memang telah ada empat buah buku terjemahan al-Qur’an dalam bahasa Jepun yang diterbitkan pada tahun 1920, 1937, 1950 dan 1957, termasuklah terjemahan oleh Ahmad Ariga bersama Takahashi Goro.

Walau bagaimanapun, keempat-empat terjemahan tersebut ditulis oleh sarjana-sarjana Jepun yang bukan muslim (kecuali Ahmad Ariga) dan penterjemahan ke dalam bahasa Jepun tersebut berdasarkan terjemahan al-Qur’an daripada bahasa Inggeris atau bahasa Eropah yang lain yang mengandungi penafsiran ayat-ayat al-Qur’an yang bersifat “bias.” Ini kerana semua penterjemahan tersebut ditulis oleh sarjana bukan muslim yang tidak benar-benar mendalami pengajian Islam.

Oleh itu, beliau mengembara sekali lagi ke Pakistan, kemudiannya ke Arab Saudi untuk mendalami bahasa Arab dan pengajian Islam. Beliau mendapat sokongan daripada Rabitah al-‘Alam al-Islami (Muslim World League) di Makkah dan mendapat bimbingan daripada para ulama.

Pada tahun 1968, beliau selesai menulis terjemahan al-Qur’an dalam bahasa Jepun setelah bertahun mendalami bahasa Arab dan pengajian Islam daripada bimbingan para ulama yang sebenar. Terjemahan al-Qur’an tersebut dinilai oleh komiti penilai daripada kalangan JMA sendiri. Setelah lulus penilaian JMA, terjemahan al-Qur’an tersebut dibawa ke Makkah untuk dinilai pula oleh para ulama yang dilantik khas oleh Rabitah al-‘Alam al-Islami.

Setelah diluluskan juga oleh pertubuhan Islam berkenaan, maka manuskrip terjemahan al-Qur’an tersebut dicetak dan diterbitkan oleh syarikat percetakan dan penerbitan yang dimiliki oleh orang-orang Islam Jepun sendiri. Maka, siaplah edisi pertama buku terjemahan al-Qur’an dalam bahasa Jepun yang pertama ditulis oleh sarjana Jepun muslim sendiri pada tahun 1972.

Ketika itu, umurnya telahpun mencecah 80 tahun! Walaupun begitu, beliau terus menulis nota-nota berkenaan setiap ayat terjemahan al-Qur’an. Beliau meninggal dunia pada tahun 1976 dalam usia 84 tahun. Semoga Allah SWT mencucuri roh beliau dan digolongkan bersama orang-orang yang mendapat keredaan-Nya.

Satu perkara yang menarik ialah pada tahun 1877, terdapat sebuah buku terjemahan bahasa Jepun berkenaan sirah Rasulullah SAW. Ini menunjukkan bahawa pengetahuan tentang Islam telahpun diketahui oleh para sarjana Jepun sebelum hubungan antara Jepun dan Uthmaniyyah termeterai.

Pada tahun 1906 pula, terdapat beberapa laporan menulis bahawa sebuah Persidangan Agama-Agama telah dianjurkan di Tokyo yang menghimpunkan setiap wakil sarjana penganut agama-agama utama di dunia bagi membentangkan penerangan mengenai agama mereka supaya masyarakat Jepun boleh memilih agama yang sesuai pada fikiran mereka.

Hebahan penganjuran persidangan tersebut telah menyebabkan tokoh-tokoh Islam dari serata dunia hadir ke persidangan tersebut seperti Abdul Rahman Thompson dari New Zealand, Husain Abdul Mun’im dari India, Abdullah Quilliam dari Britain, bahkan seorang mufti dari Kepulauan Jawa, Sayyid al-Alawi turut hadir membentangkan kertas kerjanya. Jika laporan tersebut benar, maka ini membuktikan sifat keterbukaan orang-orang Jepun mempelajari agama-agama lain termasuklah Islam sejak dahulu lagi. Semoga syi’ar Islam terus menyinari negara matahari terbit itu.

Untuk mengetahui lebih mendalam tentang sejarah kedatangan Islam di bumi Jepun, sila rujuk tulisan-tulisan ilmiah yang dirujuk di bawah:

RUJUKAN:

Usama Hassan, (terj. Saleh Mahdi al-Samarrai), The Message of Islam in Japan – It’s History and Development, Tokyo: Islamic Center of Japan Publications.

Samir Abdel Hamid Nouh, “Understanding Islam in Japan – A Historical Perspective,” kertas kerja yang dibentangkan di The International Conference on Islam in Asia and Ocenia, di Universiti Islam Antarabangsa Malaysia (UIAM), pada 9-11 Oktober 2012.

Habib Hassan al-Badawi, “The Early Islamic – Japanese Relations,” dalam Foreign Policy and Security Research Center (FPRC Journal).

Selcuk Esenbel, “The Pilgrimage as International Relations: Japanese Pilgrim to Mecca between 1909-1938,” dalam Vera Costantini & Marcus Koller (eds.), Living in The Ottoman Community: Essay in Honour of Suraiya Faroqhi, Leiden: Brill, 2008, hlm. 267-276.

“Introducing A Japanese Muslim, Haji Umar Mita,” Islamic Culture Forum 2, pada 28 Februari 1975 oleh Islamic Culture Society (JAPAN), halaman 10-14, dalam laman web rasmi http://islamjp.com/library/icf2p10.htm, diakses pada bulan Disember 2017.

Artikel ini pernah dinaikkan di The Patriots pada tarikh: 23/12/2017