Selain Hikayat Hang Tuah dan Sulalatus Salatin (Sejarah Melayu) dianggap sebagai sebuah karya kebangsaan yang terhasil daripada pemikiran Melayu yang berdaya intelektual tinggi dan diakui oleh UNESCO sebagai penulisan agung dalam khazanah Melayu. Di Malaysia terdapat sebuah lagi koleksi penulisan yang turut mendapat pengiktirafan dunia yang tidak ramai menyedarinya. Koleksi yang dimaksudkan tersebut adalah Surat-Surat Sultan Abdul Hamid, Kedah. Secara umum, surat-menyurat Melayu antara warisan bangsa yang memiliki nilai yang tinggi. Intipati dan lenggok bahasa surat yang indah di mana ia menggabungkan segala unsur dalam aspek kebudayaan, ketamadunan serta cita rasa Melayu itu sendiri. Keindahan hiasan khat unit, kepelbagaian motif ukiran flora dan simetri di sekeliling surat digabung dengan luahan spiritual penulis menerusi kehalusan laras bahasa, kertertiban ukiran cap mohor menonjolkan lagi keunikan yang termuat dalam surat-surat berkenaan. Koleksi surat-menyurat ini menjadi bahan rujukan utama para penyelidik dari pelbagai cabang ilmu seperti kesusasteraan, politik, ekonomi, sejarah dan sebagainya.

Koleksi Surat-Menyurat Sultan Abdul Hamid Halim Shah, Kedah merupakan koleksi kumpulan surat pada zaman DYMM Sultan Kedah yang ke-26 (1882-1943). Koleksi Sultan Abdul Hamid Halim Shah telah diiktiraf sebagai sebuah koleksi agung yang disenaraikan di bawah Memory of the World Register oleh UNESCO. Pemilihan koleksi ini sebagai salah satu khazanah dunia dipengaruhi oleh kedudukannya sebagai satu-satunya kumpulan surat-menyurat manuskrip Melayu yang begitu bernilai dan tersusun berbanding dengan himpunan warkah kerajaan lain di gugusan kepulauan Melayu. Oleh kerana keistimewaan yang dipunyai oleh koleksi ini membolehkan pada 4 September 2001, kumpulan surat Sultan Abdul Hamid Halim Shah tercalon sebagai koleksi warisan dunia.

Menurut kajian-kajian sebelum ini seperti Dato Haji Wan Shamsuddin Mohd Yusof, Prof Datin Dr Mahani Musa, Mohd Isa Othman, Afifuddin Haji Omar, Sharom Ahmat dan Mohd Kasturi Nor Abd Aziz, menyatakan terdapat kira-kira 2,951 halaman Koleksi Surat-Menyurat Sultan Abdul Hamid yang berbentuk tulisan tangan dengan tulisan jawi di dalam 14 jilid buku yang membabitkan tempoh masa selama 61 tahun (1882-1943) bersamaan 1300 hingga 1362 Hijrah. Himpunan warkah-warkah dibahagikan seperti berikut;

1. Surat-Menyurat Sultan Abdul Hamid Halim Shah No. 1 (1882 – 1886)
2. Surat-Menyurat Sultan Abdul Hamid Halim Shah No. 2 (1886 – 1887)
3. Surat-Menyurat Sultan Abdul Hamid Halim Shah No. 3 (1888 – 1889)
4. Surat-Menyurat Sultan Abdul Hamid Halim Shah No. 4 (1889 – 1892)
5. Surat-Menyurat Sultan Abdul Hamid Halim Shah No. 5 (1890 – 1895)
6. Surat-Menyurat Sultan Abdul Hamid Halim Shah No. 6 (1896 – 1899)
7. Surat-Menyurat Sultan Abdul Hamid Halim Shah No. 7 (1897 – 1899)
8. Surat-Menyurat Sultan Abdul Hamid Halim Shah No. 8 (1897 – 1912)
9. Surat-Menyurat Sultan Abdul Hamid Halim Shah No. 9 (1900)
10. Surat-Menyurat Sultan Abdul Hamid Halim Shah No. 10 (1905 – 1907)
11. Surat-Menyurat Sultan Abdul Hamid Halim Shah No. 11 (1916)
12. Surat-Menyurat Sultan Abdul Hamid Halim Shah No. 12 (1918)
13. Surat-Menyurat Sultan Abdul Hamid Halim Shah No. 13 (1919)
14. Surat-Menyurat Sultan Abdul Hamid Halim Shah No. 14 (1919-1920)

Kini koleksi ini tersimpan dan dipelihara oleh Arkib Negara Malaysia Cawangan Kedah dan Perlis yang terbuka dan dirujuk oleh para penggemar sejarah. Menurut penyelidikan yang dilakukan oleh Mohd Kasturi Nor Abd Aziz, koleksi ini merupakan sebahagian daripada kumpulan salinan surat-menyurat pada zaman Sultan Abdul Hamid Halim Shah. Walau bagaimanapun, terdapat sebahagian koleksi ini telah hilang pada zaman pendudukan Jepun (1942-1945), malah ketika proses perpindahan Pejabat Setiausaha Kerajaan (SUK) dan Majlis Mesyuarat Negeri berlaku keciciran menyebabkan sebahagian surat-surat tersebut tidak dapat dikesan. Selain itu, kehilangan tersebut adalah disebabkan oleh kematian para pegawai yang bertanggungjawab terhadap penjagaan dan penyimpanan himpunan warkah ni. Hakikat ini turut disokong oleh Dato Zakiah Hanum binti Abdul Hamid (bekas Pengarah Arkib Negara Malaysia) dalam konvensyen Sejarah Negeri Kedah di Alor Setar pada tahun 1981.

Koleksi surat-menyurat ini dapat dikategorikan kepada lima kumpulan utama dan kebanyakan warkah tersebut merupakan kiriman daripada Sultan Abdul Hamid Halim Shah sendiri. Manakala surat kiriman yang lain pula adalah daripada pembesar negeri Kedah seperti Raja Muda Kedah Tunku Abdul Aziz, Che Muhammad Ariffin dan Perdana Menteri Wan Muhammad Saman. Secara umum, surat ini menyentuh mengenai surat perjanjian pajakan hasil mahsul negeri, penyata kewangan negeri Kedah, ketetapan Majlis Negeri antara 1905 hingga 1943, diari istana yang menceritakan tentang lawatan Raja Chulalongkorn ke Langkawi, Alor Setar dan Kulim pada tahun 1890. Melalui sumber ini, kita dapat mengetahui gambaran atau situasi ekonomi, politik dan sosiobudaya termasuk etika penggunaan bahasa yang menjangkaui zaman penjajahan kuasa-kuasa besar Timur dan Barat seperti British, Siam dan Jepun.

RUJUKAN

Siti Amirah Abdullah dan Mohd Kasturi Nor Abdul Aziz, Perniagaan Haji di Pulau Pinang dan Dokumentasi Sultan Kedah, Malaysian Branch of the Royal Asiatic Society (MBRAS): Kuala Lumpur, 2015.

Wan Shamsuddin Mohd Yusuf., ‘Surat-Menyurat Zaman Sultan Abdul Hamid Halim Shah, Kedah (1882-1943)’, kertas kerja Bengkel Kajian Naskhah Kesultanan Melayu anjuran bahagian kesusasteraan tradisional jabatan sastera, Dewan Bahasa dan Pustaka dengan kerjasama Akdemik Pengajian Melayu, 2 – 5 Julai 2001.

Zakiah Hanum Abdul Hamid, ‘Bahan-Bahan Mengenai Sejarah Kedah di Arkib Negara’ dalam Konvensyen Sejarah Negeri Kedah Pertama, 28  November – 1 Disember 1981.

Correspondence of the late Sultan of Kedah (1882-1943), 2001., http://www.unesco.org /new/en/communication-and-information/memory-of-the-world/register/full-list-of registered-heritage/registered-heritage-page-2/correspondence-of-the-late-sultan-of-kedah-1882-1943/.