Mungkin ramai dari kalangan kita yang mengenali sultan dan pahlawan Kesultanan Melaka, tetapi berapa ramai yang mengenali para ulama Kesultanan Melaka? Berikut adalah senarai ulama-ulama Kesultanan Melaka yang saya himpunkan setakat ini:-

1) Sayyid Abdul Aziz
Beliau berasal dari Hijaz berkemungkinan dari Mekah atau Madinah. Kemudian dari pelabuhan Jeddah, beliau belayar ke Melaka bersama rombongannya untuk berdakwah. Beliau adalah ulama yang berjasa mengislamkan Parameswara, pengasas Kesultanan Melaka.

2) Maulana Jalaluddin
Seorang ulama yang rapat dengan Sultan Muzaffar Syah (Raja Kasim). Beliau menyelamatkan Sultan Muzaffar Syah dari terus terbuang dari istana oleh Raja Rokan. Beliau seterusnya membantu Sultan Muzaffar Syah mendapatkan kembali takhta Kesultanan Melaka dari Sultan Abu Syahid yang dipengaruhi Raja Rokan.

3) Sayyidi Arab
Beliau adalah ulama yang tinggal di Melaka zaman Sultan Muzaffar Syah. Nama sebenarnya tidak diketahui. Beliau terkenal sebagai seorang pemanah handalan dan sering membawa panah ke mana sahaja beliau pergi.

4) Syeikh Datuk Kahfi
Beliau dilahirkan di Melaka dan merupakan anak kepada Datuk Ahmad. Dari Melaka beliau belayar ke Tanah Arab untuk menuntut ilmu agama. Setelah itu, beliau berhijrah dan menetap di Gunung Jati, Cirebon. Beliau mendirikan sekolah pengajian (pesantren) di Gunung Jati dan membantu dakwah Sunan Gunung Jati.

5) Syeikh Ahmad Majnun
Syeikh Ahmad Majnun seorang ulama yang hidup di zaman pemerintahan Sultan Mansur Syah. Beliau telah wafat di Pengkalan Kempas, Linggi dikatakan dalam perjalanan ke sebuah tempat bagi tujuan berdakwah. Berdasarkan inskripsi pada batu bersurat yang terdapat di sisi makam beliau, Syeikh Ahmad Majnun wafat pada tahun 802 H bersamaan 1467 M.

6) Maulana Abu Bakar
Beliau adalah seorang ulama tasawuf. Beliau datang ke Melaka dari Mekah atas arahan gurunya iaitu Maulana Abu Ishak dan membawa satu kitab bertajuk الدر المنظوم. Kedatangan beliau di Melaka disambut dengan penuh gemilang oleh Sultan Mansur Syah. Di Melaka, beliau menganjurkan pengajian di istana dan menjadi guru kepada Sultan dan para pembesar Melaka.

7) Kadi Maulana Yusuf
Beliau adalah Kadi Kesultanan Melayu Melaka, jawatan dalam bidang agama yang tertinggi. Beliau adalah cucu Sayyid Abdul Aziz, pendakwah yang mengislamkan Parameswara. Beliau sangat dihormati oleh seluruh masyarakat Melaka termasuk sultan sehinggakan Sultan Melaka sendiri berjalan kaki ke rumahnya untuk menuntut ilmu.

8) Kadi Munawwar
Beliau adalah anak kepada Kadi Maulana Yusuf. Beliau dilantik menjadi Kadi Kesultanan Melaka oleh Sultan Mansur Syah setelah ayahnya mengundurkan diri dari jawatan tersebut. Antara kepakaran Kadi Munawwar ialah seni bermain beladau (sejenis golok) dan membuat periuk api dan mercun.

9) Sultan Ala’uddin Riayat Syah
Baginda merupakan Sultan Melaka ke-7 dan dikenali sebagai sultan yang adil dan soleh. Baginda seorang yang mahir dengan ilmu-ilmu agama di mana baginda juga sering memberi kuliah-kuliah agama kepada raja-raja di bawah naungannya dan kepada kaum kerabatnya. Pada batu nisannya tertera perkataan berikut:-

“Tiada tuhan yang disembah melainkan Allah. Inilah kubur yang cemerlang, Al-Marhum Sultan yang suci, Sultan Ala’uddin ibni Sultan Mansur ibni Sultan Muzaffar Syah. Rahmat dan kesejahteraan Allah barang terlimpah ke atas rohmu wahai wali Allah yang terpilih”

10) Syeikh Ismail
Beliau mendapat gelaran Sultanul Arifin kerana alimannya. Pada zamannya, Pulau Besar dan Upeh (Tengkera) menjadi pusat pengajian Islam di Melaka. Ramai yang datang ke Melaka untuk berguru termasuk Maulana Ishaq, ayah kepada Maulana Ainul Yaqin (Sunan Giri).

11) Maulana Sadar Jahan
Beliau seorang ulama Hijaz yang datang ke Melaka pada zaman pemerintahan Sultan Mahmud Syah. Beliau menjadi guru utama kepada Sultan Mahmud Syah dan kerabatnya disebabkan kealimannya. Beliau turut terlibat dalam perang Melaka Portugis 1511 malah peranannya dalam medan perang sangat ketara.

12) Syeikh Jailani Mendik Masab
Beliau lebih dikenali dengan nama Datuk Machap. Beliau ialah seorang ulama dan pahlawan Bugis yang berasal dari Makassar, Sulawesi. Beliau datang ke Melaka untuk berdagang sekitar tahun 1500 iaitu ketika zaman pemerintahan Sultan Mahmud Syah. Keilmuannya dalam bidang agama dan ketinggian akhlaknya telah menarik perhatian Sultan sehingga beliau dilantik menjadi Imam Diraja. Ketika Portugis menyerang Melaka pada tahun 1511, Datuk Machap berjuang bersama-sama umat Islam di Melaka untuk mengusir Portugis dari Melaka.