Mengenal pasti perbezaan antara Persekutuan dan Republik boleh jadi satu kerja yang sangat kompleks. Sesungguhnya ia menjadi lebih sukar untuk membezakan keduanya terutama ketika usaha kita untuk memahami perbezaan itu menghasilkan istilah serta terma lain yang lebih memeningkan kepala seperti ‘republik persekutuan’. Tetapi tidak mengapa kerana melalui penerangan secara ringkas ini anda boleh fahami dahulu perbezaan asas di antara sistem Republik dan Persekutuan.

Istilah ‘Republik’ secara tradisional ditafsirkan sebagai bermaksud kepentingan awam atau kebajikan rakyat. Sebaliknya, istilah ‘Persekutuan’ atau Federasi merujuk kepada kumpulan besar wilayah, negeri atau entiti. Kunci untuk mengenal pasti perbezaan antara kedua-dua istilah adalah dengan memahami definisi mereka. Sebenarnya, ramai berpendapat bahawa istilah itu mewakili dua konsep berasingan sepenuhnya.

Apakah Persekutuan?

Istilah ‘Persekutuan’ biasanya ditakrifkan sebagai kesatuan/gabungan atau pembentukan sekumpulan negara, wilayah atau entiti. Oleh itu, Persekutuan membentuk entiti politik, yang terdiri daripada beberapa negeri.

Amerika Syarikat adalah ilustrasi ideal istilah ini kerana ia mewakili entiti yang terdiri daripada 50 negeri. Satu ciri yang berbeza dari Persekutuan adalah bahawa terdapat pihak berkuasa pusat atau pemerintah. Kerajaan pusat ini menjalankan kawalan keseluruhan ke atas negeri-negeri.

Walaupun kawalan kerajaan pusat adalah secara menyeluruh, negeri-negeri di bawah Persekutuan masih mengekalkan kawalan atau kuasa ke atas urusan tempatan mereka sendiri.

Dalam kes Amerika Syarikat, kesemua 50 negeri telah memberikan kuasa kepada kerajaan pusat, secara rasmi dikenali sebagai Kerajaan Persekutuan, namun mereka masih mengekalkan kawalan ke atas urusan dalaman mereka, contohnya, mereka juga seperti Malaysia di mana negeri-negeri memiliki hak membentuk sistem perundangan mereka sendiri. Perbezaan nya adalah Amerika Syarikat tidak mempunyai Raja.

Kerajaan Persekutuan Malaysia pula merujuk kepada kerajaan atau kerajaan negara sebagai pihak berkuasa yang berpusat di Wilayah Persekutuan Kuala Lumpur dan eksekutif persekutuan yang berpusat di Putrajaya. Malaysia adalah sebuah persekutuan 14 negeri yang beroperasi dalam konsep raja berperlembagaan di bawah sistem parlimen Westminster dan dikategorikan sebagai demokrasi berparlimen.

Kerajaan Persekutuan Malaysia mematuhi dan dicipta oleh Perlembagaan Persekutuan Malaysia, undang-undang tertinggi di negara ini. Kerajaan persekutuan Malaysia menerapkan prinsip pengasingan kuasa dan mempunyai tiga cabang: eksekutif, perundangan dan kehakiman.

Kerajaan-kerajaan negeri dalam Malaysia juga mempunyai badan-badan eksekutif dan perundangan masing-masing. Sistem kehakiman di Malaysia adalah sistem mahkamah di persekutuan dan beroperasi secara seragam di seluruh negara.

Biasanya, pembahagian kuasa atau kuasa di antara negeri-negeri dan kerajaan persekutuan ini terkandung dalam dokumen bertulis, iaitu Perlembagaan. Perlembagaan selanjutnya mengiktiraf status bebas negeri-negeri untuk menjalankan kawalan ke atas urusan mereka sendiri.

Perlu diingat bahawa Persekutuan akan terdiri daripada kerajaan persekutuan utama atau kerajaan kebangsaan serta kerajaan negeri. Kerajaan negeri merupakan kuasa pemerintah dalam setiap negeri.

Apa itu Republik?

Seperti yang dinyatakan sebelum ini, istilah ‘Republik’ merupakan istilah dari bahasa latin, secara tradisinya merujuk kepada kepentingan awam. Oleh itu, Republik mewakili sistem yang ada kepentingan untuk kebajikan rakyat.

Sebenarnya, Republik merujuk kepada satu sistem politik atau orde di mana ketua negara bukan raja tetapi wakil yang dipilih oleh rakyat. Negara yang mempunyai presiden sebagai ketua negara atau sebaliknya, yang tidak mempunyai raja sebagai penguasa, biasanya dipanggil Republik.

Dalam hal Republik, pihak berkuasa atau kedaulatan tertinggi terletak pada rakyat. Oleh itu, rakyat, menggunakan hak mereka untuk mengundi, memilih wakil untuk menjalankan kuasa ini bagi pihak mereka. Oleh itu, kerajaan atau pihak berkuasa pusat dalam Republik terdiri daripada wakil yang dipilih.

Konsep republik telah digunakan sejak berabad lamanya dengan republik yang paling terkenal iaitu Republik Rom, yang bertahan dari 509 SM hingga 44 SM. Di dalam Republik tersebut, prinsip-prinsip seperti anuality (memegang jawatan selama satu tahun sahaja) dan collegiality (dua orang memegang jawatan ketua negara) telah dipraktikkan.

Pada zaman moden ini, ketua negara dalam sesuatu negara republik biasanya terdiri daripada seorang sahaja iaitu presiden. Tetapi terdapat juga beberapa pengecualian misalnya di Switzerland yang terdapat satu majlis yang terdiri daripada tujuh ahli yang merangkap sebagai ketua negara yang dipanggil sebagai Bundesrat. Selain itu, San Marino, jawatan ketua negara dipegang oleh dua orang.

Ramai yang mungkin berpendapat kerajaan republik adalah lebih demokratik dari kerajaan raja berperlembagaan. Namun demikian ia bergantung kepada siapa yang memegang kuasa eksekutif. Di dalam sesetengah negara monarki, raja sekadar lambang kedaulatan negara manakala perdana menteri adalah lebih berkuasa dari raja.

Monarki biasanya bertakhta seumur hidup dan kuasanya akan diberi kepada saudara atau anak, atau dipilih mengikut peraturan yang ditetapkan. Banyak negara yang berkonsepkan raja berperlembagaan adalah bersifat demokratik. Dari segi mana yang lebih demokratik, memang tiada perbezaan yang jelas antara republik dan negara raja berpelembagaan.

Disetengah-setengah negara bukan republik seperti Malaysia, Perdana Menteri mempunyai lebih kuasa eksekutif berbanding rajanya, yang berkuasa dari segi adat istiadat sahaja. Manakala, di beberapa republik pula Presidennya memerintah secara kuku besi melalui konsep autokratik seolah-olah beliau merupakan maharaja di negara tersebut. Misalnya, kerajaan di bawah pimpinan Bokassa di Republik Afrika Tengah.

Namun begitu, pada lazimnya republik adalah disamakan dengan demokrasi. Amerika Syarikat sebuah negara persekutuan dianggap sebagai simbol demokrasi. Selain itu, India juga merupakan sebuah negara republik, dianggap sebagai demokrasi terbesar di dunia, maka adakala nya sistem sedemikian seperti Amerika Syarikat dicantumkan menjadi Republik Federasi.

Apakah perbezaan antara Persekutuan dan Republik?

• Di Persekutuan, terdapat pihak berkuasa pusat atau kerajaan yang menjalankan kawalan keseluruhan ke atas entiti atau negeri yang berasingan. Negeri-negeri yang berasingan yang menyatukan di bawah Persekutuan juga mengekalkan kawalan ke atas urusan dalaman mereka.
• Republik merujuk kepada bentuk kerajaan tertentu, yang tidak mempunyai raja sebagai ketua negara.
• Persekutuan boleh menjadi Republik di mana ketua negara dalam Persekutuan bukanlah raja tetapi wakil yang dipilih.
• Anggaplah Persekutuan sebagai mewakili struktur kerajaan atau sistem politik negara. Sebaliknya, Republik adalah sejenis kerajaan atau sistem politik dan boleh termasuk Persekutuan.
• Negara republik lazimnya mengamalkan sistem demokrasi, begitu juga dengan persekutuan bagi negara yang tidak beraja seperti Indonesia. Namun kadangkala dua situasi ini boleh berubah sekiranya kerajaan dipimpin secara autokratik atau ‘unitary one party’.