Pada akhir abad ke-13, senjata api seperti Teppo yang menyerupai meriam tangan tamadun China telah dibawa masuk ke Jepun. Hal ini bukanlah sesuatu yang mengejutkan kerana kebudayaan, adat, sistem pentadbiran malahan kepercayaan yang dianuti masyarakat Jepun dahulu kala banyak dipengaruhi dan berinspirasikan daripada tanah besar China. Menurut rekod Nihon Shoki, Agama Buddha itu sendiri berkembangnya daripada China sebelum dibawa masuk ke Jepun melalui kerajaan Baekje, Korea.

Senjata api seperti Teppo ini pula rekaannya sangat ringkas tanpa sebarang bidik atau picu untuk menembak. Rupanya tak ubah seperti tiub besi yang berlekuk di bahagian tengah. Ketika itu, zaman Kamakura yang berasaskan sistem pemerintahan tentera sedang rancak berlangsung. Bakufu ataupun Keshogunan Kamakura mempunyai kuasa yang amat luas ke seluruh negara. Tiada yang mampu menggugat hegemoni puak bushi. Maharaja Jepun pula kehilangan kuasa dan pengaruhnya selepas kekalahan yang memilukan dalam Perang Jōkyū (1221).

Maka, Teppo mendapat sambutan yang dingin daripada para pahlawan samurai kerana mereka tidak minat untuk menggunakan suatu senjata yang kelihatan seperti tiub besi yang disumbatkan bebola besi di dalamnya. Amat pelik dan janggal buat mereka yang berhari-harian membanting tulang mengerah keringat melatih seni mempertahankan diri, memanah, berkuda dan sebagainya. Bukan sahaja pelik, tetapi juga agak memalukan kerana puak pahlawan lebih gemar menggunakan senjata melee seperti Katana dan Yari yang biasa digunakan dalam perlawanan jarak dekat sesuai dengan sifat seorang pahlawan sejati.

Kehebatan Tanegashima Tiada Tandingan

Pada tahun 1543, sebuah jong Cina yang membawa sekumpulan pengembara Portugis diketuai Antonio Mota dan Francisco Zeimoto telah dibadai ribut lalu terdampar di Pulau Tanegashima, Jepun. Pentadbir pulau tersebut, Tanegashima Tokitaka berasa kagum dengan apa yang dilihatnya iaitu senjata istinggar. Beliau dikatakan membeli dua pucuk matchlock muskets (istinggar) daripada kumpulan Portugis tersebut. Tanpa berlengah lagi, Tokitaka mengarahkan para tukang besi (Yaita) menggunakan teknik reverse engineering untuk menghasilkan semula senapang api tersebut.

Mereka berjaya. Maka, istinggar tersebut dinamakan bersempena nama Tokitaka yakni Tanegashima sebagai Bapa Senjata Api Jepun. Dan dalam masa hanya 10 tahun sahaja, lebih kurang 300,000 pucuk Tanegashima telah berjaya dihasilkan dalam skala besar-besaran sambil dijual dan digunakan oleh para Warlords (Daimyo) kawasan untuk tujuan perang. Salah satu Daimyo paling popular dan berpandangan jauh yang paling pantas menggarap peluang ini ialah Oda Nobunaga.

Beliau membeli 500 laras Tanegashima pada tahun 1549 untuk digunakan tenteranya walaupun ketika itu, Daimyo lain semuanya berasa skeptikal dengan penggunaan Tanegashima. Langkah Nobunaga ternyata tepat apabila beliau berjaya meluaskan jajahan puak Oda dengan mengalahkan musuhnya seperti puak Saito dalam Pengepungan Istana Inabayama, puak Rokkaku, puak Asakura dan Azai dalam Pertempuran Anegawa dan puak Takeda dalam Pertempuran Nagashino serta banyak lagi pertempuran lain.

Semua pertempuran ini melibatkan pengunaan unit istinggar yang memainkan peranan amat-amat penting dalam mencapai kemenangan bagi puak Oda. Khususnya dalam Pertempuran Nagashino, bala tentera cavalry (samurai berkuda) puak Takeda yang reputasinya digeruni segenap penjuru alam telah berjaya dijinakkan oleh Pakatan Oda-Tokugawa yang berbekalkan 10,000 ashigaru menggunakan Tanegashima.

Musuhnya berjumlah 15,000 yang majoritinya berkuda sudah tentu terkesima apabila melihat ribuan peluru dimuntahkan oleh istinggar tentera Oda-Tokugawa. Bagaikan petir menyambar bumi dan kilat sabung menyabung bunyinya. Bayangkan saja penamatnya.

Disebabkan pertempuran ini juga, puak Takeda boleh dikatakan hancur lebur. Dengan hanya menggunakan pagar kayu untuk membidik dan kedudukan strategik sungai yang menidakkan mobiliti tentera berkuda Takeda, Oda Nobunaga berjaya menumpaskan tentera pimpinan Takeda Katsuyori dengan mudah. Penggunaan Tanegashima telah menyebabkan suasana pertempuran berubah daripada bertempur kepada pembunuhan beramai-ramai. Keseluruhan kepimpinan Takeda sama ada terkorban tatkala ditembusi peluru ataupun melaksanakan seppuku kerana rasa yang tersangat malu terhadap kekalahan mereka.

Ironinya, tiga tahun sebelum tercetusnya Pertempuran Nagashino, Daimyo Takeda; Takeda Shingen si Harimau Kai pernah menyatakan bahawa, “Maka dengan ini, Tanegashima akan menjadi senjata yang paling penting. Oleh itu, kurangkan penggunaan tombak (Yari) bagi setiap unit dan lengkapkan tentera Takeda yang paling berkebolehan dalam menembak dengan senjata api.” Malangnya, Katsuyori gagal menunaikan hasrat bapanya itu yang telah meninggal dunia.

Namun yang menariknya di sini ialah, asal-usul Tanegashima tersebut. Pada tahun tahun 1511, Kota Melaka telah jatuh ke tangan Feringgi (Portugis). De Burros, seorang sejarawan Portugis dalam bukunya, A Descriptive Dictionary of the Indian Islands and Adjacent Countries membicarakan bahawa apabila Kota Melaka jatuh, pihak Portugis berjaya merampas antara 3000 hingga 8000 senjata api yang terdiri daripada meriam dan istinggar daripada Melaka. Tambahnya lagi, Portugis sendiri tidak mampu untuk menghasilkan senjata api sebanyak itu. Tidak cukup dengan itu, Faria e Sousa, juga seorang sejarawan Portugis pula menyatakan bahawa meriam yang ditemui di Melaka ketika itu adalah berasal daripada Pahang.

Hal ini menggambarkan kepada kita bahawa Pahang merupakan salah satu pusat pengeluar senjata api pada ketika dahulu. Perkara ini dibuktikan lagi apabila aktiviti pembuatan senjata api di Pahang dicatatkan oleh W. Linehan. Ini berdasarkan kertas kerjanya yang bertajuk Some Discoveries on the Tembeling lalu memberikan gambaran bahawa berlakunya aktiviti pembuatan senjata api di tebing Sungai Tembeling pada suatu masa dahulu.

Bagaimana pula dengan kualiti? Sangat mengagumkan kerana Nicholas Tarling dalam The Cambridge History of Southeast Asia memuji kualiti senjata api Melaka sebagai setara dengan senjata api negara-negara kota di Jerman pada kurun ke-15. Lebih tinggi mutunya berbanding senjata api Portugis itu sendiri.

Tesis Lanun Wako

Jadi apa kena mengena dengan Jepun? Hubungannya di sini ialah, istinggar pertama yang menjejakkan larasnya di bumi Jepun ini berkemungkinan besar berasal daripada Melaka. Dan senjata api yang dibawa Portugis di Tanegashima mungkin juga bukan yang pertama tiba di Jepun. Hal ini dinyatakan oleh Rainer Daehnhardt dalam bukunya, The Bewitched Gun: The Introduction of the Firearm in the Far East by the Portuguese. Di samping itu, Takehisa Udagawa dari Sakura National Museum menguatkan lagi kemungkinan ini dengan tesisnya yang bertajuk, ‘Wako Firearms’.

Beliau menyatakan bahawa Wako Pirates iaitu gerombolan lanun Jepun, Korea dan China lah yang telah dari awal lagi mendapat akses (baca: rampas atau beli) senjata api seperti istinggar daripada Melaka yang sememangnya terkenal sebagai hab perdagangan teragung pada zaman itu. Perlu diingatkan bahawa mereka juga berdagang.

Tesis ini menambah bahawa laras Tanegashima yang dihasilkan oleh Tokitaka daripada batch penghasilan terawal senjata api tersebut banyak menyerupai istinggar Kesultanan Melayu Melaka dan bukannya arquebus Portugis. Udagawa juga mempersoalkan kesahihan sumber catatan Jepun mengenai pengenalan senjata istinggar yang terlalu menumpukan kepada kedatangan Portugis.

Sebuah pameran yang berlangsung pada 3 Oktober ke 26 November 2006 di Special Exhibition Galleries, National Musuem of Japanese History bertajuk Special Program: “The Introduction of Guns in Japanese History – From Tanegashima to the Boshin War-“ menyatakan bahawa, “pada pertengahan abad ke-16 didapati suatu kuantiti besar senjata telah diperkenalkan di Barat Jepun… dan senjata api ini menunjukkan yang mereka berasal dari Asia Tenggara dan bukannya Eropah.” Tambahnya lagi, lanun Wako yang bersenjatakan istinggar berperanan dalam melakukan transaksi perdagangan di Asia Tenggara lantas bertanggungjawab dalam memperkenalkannya ke Jepun.

Jika benar senjata api Melaka jauh lebih bermutu daripada senjata api buatan Portugis, mengapa pula Portugis tidak mahu menggunakan senjata api berdasarkan buatan Melaka ketika pelayaran mereka ke Pulau Tanegashima? Apakah tiada langsung kemungkinan untuk pelaut Wako yang beristinggar untuk memperkenalkan senjata tersebut di Jepun sebelum Portugis? Apa mungkin istinggar buatan Melaka pernah sampai ke Jepun sebelum ketibaan Portugis lagi memandangkan Melaka itu sendiri merupakan pusat perdagangan tersohor pada zaman itu?

Jika benarlah tesis berfakta tersebut, maka sudah tentu orang Melayu Melaka secara tidak langsung telah mengubah landskap peperangan di Jepun Feudal. Daripada penggunaan senjata jarak dekat yang lebih dominan, kepada senjata yang lebih moden dan berjarak jauh seperti istinggar dan meriam. Lebih menarik lagi, tidak keterlaluan jika dikatakan bahawa Oda Nobunaga akan berterima kasih yang tidak terhingga kepada Melayu Melaka kerana telah mengurniakan suatu alatan perang dan teknologi luar biasa yang telah membantunya menyatukan seluruh Jepun!

RUJUKAN:

Daehnhardt, R. (1994). The Bewitched Gun: The Introduction of the Firearm in the Far East by the Portuguese p.26

Helmi Effendy (2018). Jangan Selewengkan Sejarah Melayu. Patriots Publication.

Kokan Nagayama (1998). The Connoisseur’s Book of Japanese Swords

Ledbetter, N. (n.d.). Retrieved August 24, 2019, from https://www.samurai-archives.com/ban.html

National Musuem of Japanese History (2019). Special Program: “The Introduction of Guns in Japanese History – From Tanegashima to the Boshin War-“. Retrieved 24 August, 2019, from https://www.rekihaku.ac.jp/english/exhibitions/project/old/061003/index.html

Olof, G. Lidin. (2002). Tanegashima: The Arrival of Europe in Japan

Quinn, D. B., Clough, C. H., & Hair, P. E. H. (Eds.). (n.d.). The European Outthrust and Encounter: The First Phase C.1400-c.1700 . Retrieved from https://books.google.com.my/books?id=Dg-8ZOeBqcYC&pg=PA116&lpg=PA116&dq=takehisa udagawa malacca&source=bl&ots=52yvfW1gy5&sig=ACfU3U2BIkoOStbScCQ3PMvHAr9rs8H0wg&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwigmKyN7pnkAhX47nMBHf-TBC0Q6AEwAnoECAkQAQ#v=onepage&q=takehisa udagawa malacca&f=false